Peleísk gos

Í súrum gosum megineldstöðva er kvikan oft svo seig að hún stíflar gígrásina. Gosgufur blandaðar gjósku ná þá oft að brjóta sér leið til yfirborðsins meðfram gígfyllingunni. Við slíkar aðstæður myndast eldský sem er bland af funheitum gufum og glóandi froðu úr hraunbráði. Slík eldský, svokölluð gjóskuhlaup, geysast niður hlíðar eldfjallanna með ógnarhraða og þegar þau staðnæmast mynda þau oft sambrædda gjósku með aflöngum teygðum vikurflygsum sem nefnist flikruberg. Þessi gos eru oft nefnd peleísk eftir gosi sem varð í eldfjallinu Pelé á eynni Martinique í Vestur-Indíum vorið 1902. ◊ Í því gosi eyddist höfuðborg eyjarinnar, St. Pierre, og íbúarnir um 30.000 að tölu fórust. ◊ ◊

Árið 1912 gaus eldfjallið Novarupta í Katmai-þjóðgarðinum í Alaska u.þ.b. 30 km³ af glóandi ösku og vikri á 60 klst. Gjóskuhlaupið fyllti „Tíu þúsund reykja dal“ (Valley of Ten Thousand Smokes). ◊ ◊ Gjóskan í þessu gosi var þrítugfalt meiri en sú gjóska sem myndaðist í stórgosinu sem varð í St. Helens í Bandaríkjunum 1980 en það var í ætt við peleískt gos. ◊

Ekki er vitað til að þess að peleískt gos hafi orðið hér á landi síðan ísöld lauk, en flikruberg frá ísöld og líklega ættað úr eldkeilu, sem var þar sem nú eru Tindfjöll og Tindfjallajökull, finnst í Þórsmörk. ◊ ◊ ◊ Einnig er nokkuð um flikruberg í hraunlagastafla blágrýtismyndunarinnar. Þar ber mest á svokölluðu skessulagi, sem kennt er við fjallið Skessu sunnan Reyðarfjarðar. ◊

Áberandi flikrubergslag er norðan Berufjarðar og nær það til sjávar í Bláabjörgum nokkru utar með firðinum en Gautavík. Þetta flikrubergslag er nokkru neðar í berglagastaflanum en svokallað Skessulag og þess vegna talsvert eldra. ◊ ◊

Sjá gjóskuhlaup.