Fossvogslögin

Fossvogslögin  eru á meðal þekktustu setlaga í íslenska jarðlagastaflanum og hafa vakið athygli jarðfræðinga allt frá því er þeim var fyrst lýst af franska náttúrufræðingnum Louis Eugéne Robert árið 1836.1 Þau sjást í sjávarbökkum við norðanverðan Fossvog en vestasti hlutinn eyðilagðist þegar N-S flugbraut Reykjavíkurflugvallar var endurbyggð og lengd.


Í setlagasyrpu Fossvogslaganna skiptast á jökulruðningur, sjávarset með skeljum og straumvatnaset og segja þau athyglisverða sögu um uppruna og aldur. Upphaflega töldu menn að þessi setlög væru frá síðasta hlýskeiði (70.00 - 130.000 ára BP) |T| en með nýjum aldursgreiningum skeljanna er ljóst að þau eru mun yngri þe. 11.165 ± 100 BP 1:164 ára BP eða frá því seinast á Allerød og byrjun Yngra Dryas. Fossvogslögin eru því mikilvæg við túlkun á sögu afjöklunar á Reykjavíkursvæðinu.


Setlagasyrpan lýsir síendurteknum loftslagsbreytingum á síðjökultíma. Neðst liggja jökulbergslög mislægt á jökulsorfnu grágrýti. Yfir þau lögðust sjávarsetlög með steingervingum skeldýra sem mynduðust við afjöklun á hlýstigi Bølling /Allerød. Í stuttu kuldakasti á Alleød breyttist setmyndunin þegar flæðarjökull skreið fram í voginn og neðansjávar aurflóð urðu tíð. Efst í jarðlagasyrpunni liggur svo jökulurð frá jökli Yngra Dryas (10.500 - 9.800 BP).


Neðst í Fossvogslögunum er grunnborinn tvistur (Á# 2)1 sem skriðjökull síðasta kuldaskeiðs skildi eftir sig um leið og hann svarf bergið og mótaði þar falleg hvalbök. Yfir tvistinum liggur völuberg myndað í strandrænu umhverfi 2:52 sem myndaðist þegar ísaldarjökullinn (Weichselian) |T| var að hörfa og sjór gekk á land. Leðjusteinninn og sandborna mélan (Á# 4, 5a-5b) lýsa áflæði sjávar enda er þar að finna steingervinga sjávardýra (td. Mya truncata og Majama calcara). Þynnótti leðjusteinninn virðist myndaður á leirum en sandborna mélan á dýpra vatni. Víða finnast fallsteinar í þessum lögum og eru þeir til vitnis um að kelfandi flæðarjökull hafi verið skammt undan.


Ofar (Á# 6) tekur þynnóttur siltsteinn við og er hann til vitnis um setmyndun í sjó en yfir hann leggjast gusur af sand- eða malarkenndum tvisti (Á# 7, 8) sem gruggstraumar báru fram. Í þessum lögum má finna jökulrispaða basalthnullunga og leðjusteinsflykki sem gruggstraumurin hreif með sér. Upphleðsla þessa lags lýkur við mislægi (Á# 9) sem mynduðust við skammvinna framrás flæðarjökuls niður í Fossvoginn.


Lagskipta mélan og sandsteinninn (Á# 11) bera vitni um að jökullinn var að hopa og skammvinnt áflæði varð í lok Allerød. Lagskipta mölin og hnullungarnir (Á# 12) myndaðist þegar jökullinn fyllti voginn aftur á Yngra Dryas kaldskeiðinu. Lábarið grjót í 43 m hys. í Öskjuhlíðinni er svo til vitnis um áflæðið sem varð í kjölfar kaldskeiðsins þegar jöklarnir hopuðu og sjór flæddi á land.






Heimildir:   1 Áslaug Geirsdóttir & Jón Eiríksson 1994: „Sedimentary facies and environmental history of the Late-glacial glaciomarine Fossvogur sediments in Reykjavik, Iceland“ BOREAS 23 (94).
2 Tor Tordarson & Ármann Höskuldsson 2002: Classic Geology in Europe 3 ICELAND, Terra Publishing.