Flekamótin og djúpálarnir

Mörkin þar sem úthafsflekinn smýgur undir meginlandsflekann nefnast flekamót eða sökkbelti (niðurstreymisbelti). [subduction zone] Það er einkum umhverfis Kyrrahafið (á eldhringnum) sem úthafsskorpan ýtist niður, hverfur og sekkur í möttulinn og staðfestir þannig botnskriðið út frá miðhafshryggjunum. Þetta hvarf úthafsskorpunnar gerist þar sem flekarnir ýta hver á móti öðrum í djúpálunum en þeir eru víða 10 km djúpir. Sjá myndir ◊ ◊ ◊ ◊ og ◊ Flekinn, sem er nær hryggnum, er í eðli sínu hreyfanlegri og jafnframt eðlisþyngri og smýgur því skáhallt undir hinn flekann eftir svonefndum Benioff-mörkum en þau eru fundin út frá upptökum jarðskjálfta meðfram djúpálunum. Úthafsflekinn flytur þannig basískt efni niður í möttulinn þar sem það bráðnar upp. ◊ Þetta niðurstreymi sökkvir einnig kalksteinslögum og tekur þannig þátt í hringrás CO2 í gufu- og berghvolfi Jarðar.


Setlög sem liggja á úthafsflekanum skrapast af honum um leið og hann smýgur skáhallt undir flekann sem hann ýtir á. Úthafssetið hrúgast upp í djúpálnum þar sem það ummyndast, myndbreytist og nær jafnvel að bráðna. ◊ ◊


Á um 100 - 300 km dýpi hefur mestur hluti úthafsflekans bráðnað en að fullu virðist hann ekki bráðna fyrr en á 700 km dýpi. Sést það af upptökum dýpstu jarðskjálfta sem verða á Benioff-mörkunum landmegin við djúpálana.


Flekamótin, eða sökkbeltin, eru í aðalatriðum tvenns konar:

  1. Sökkbelti meðfram fellingafjallgörðum. ◊ ◊
  2. Sökkbelti við eyjaboga þar sem úthafsfleki ýtir á eldri úthafsfleka. ◊ ◊

Við vesturströnd Suður-Ameríku liggja flekamótin meðfram meginlandinu. Botnskrið ýtir úthafsflekanum niður í djúpálinn og skáhallt inn undir meginlandsflekann. Þar á sér einnig stað hlutbráðnun og myndar ísúr og súr kvikan keðju af eldkeilum sem gnæfa hæst í Andesfjöllunum auk þess sem hún hefur myndað einn stærsta granít-berghleif jarðar undir fjallgarðinum endilöngum. ◊


Við eyjabogana smýgur yngri hluti úthafsflekans undir þann eldri. Kvikan, sem myndast við hlutbráðnunina, er eðlisléttari og stígur því upp í gegnum úthafsflekann landmegin við djúpálinn þar sem hún hleður upp eldkeilum og eyjabogum á barmi flekans sem úthafsflekinn skreið undir. Aleutian-eyjar, Kuril-eyjar, Japanseyjar og Marian-eyjar o.fl. eru myndaðar á þennan hátt. Sjá myndir: ◊ ◊ ◊ ◊. ◊


Auk þess má nefna rek Dekanskaga til norðurs sem varð til þess að tveir meginlandsfelkar rákust á og Himalajafjöll mynduðust. ◊ ◊