Kvarsholufyllingar

Nokkrar tegundir og afbrigði kvarssteinda finnast hér á landi sem holufyllingar. Kvars er ýmist grófkristallað, smákristallað (kristöllun er þá aðeins greinanleg í smásjá) eða ókristallað (þ.e. myndlaust). Sé kísiloxíðið (SiO₂) hreint eru kristallarnir litlausir, hvítir eða gráir. Blöndun aðkomuefna gefur steindunum lit t.d. grænan eða rauðan. Harka kvarssteinda er 7, nema ópals þar sem hún er 5 1/2 - 6 vegna bundins vatns í kristalnum en það getur verið á bilinu 3 - 13%. Saltsýra hefur engin áhrif á kvarssteindir.

|einkenni|

Kvars er mjög algeng holufylling í nágrenni megineldstöðva og í þóleiíthraunum. Eftir kristöllun má skipta kvarsholufyllingum í flokka:

Grófkristallað

Bergkristall ◊ ◊ ◊ er vatnstært kristallað kvars. Hann er algengur hér á landi og hafa fundist kristallar sem eru allt að nokkrir cm á lengd. Reykkvars er brúnleitt, litað aðkomuefnum. Nokkuð algengt.

Ametyst er fjólublátt, fremur sjaldgæft hér en hefur fundist í Hornafirði, Lóni, Borgarfirði eystra og Gerpi. ◊ ◊

Ókristallað (myndlaust)

Kalsedón ◊ (glerhallur, draugasteinn) er oftast hvítleitur, gráleitur eða brúnn. Hann er mjög algengur sem holufyllingar í þóleiíthraunum á Austfjörðum. Í holufyllingum byrjar kalsedón að myndast sem skán á holuveggjunum og er hann þá oft alsettur gúlum og dröngum. Innar myndast oft agat og innst bergkristall. ◊ ◊ ◊

Kalsedón er oft kallaður glerhallur og á það einkum við um kalsedónsteina sem hafa brotnað úr sjávarhömrum og eru orðnir lábarðir eftir að hafa slípast í ölduróti fjörunnar.

Onyx er lagskiptur og er nánast afbrigði kalsedóns, með hvítar og svartar rendur. Onix-nafnið er oft notað ranglega yfir efni í innfluttum vörum úr steini, sem boðnar eru til sölu. ◊ ◊

Nafnið draugasteinn er sagt dregið af því að neisti myndast þegar kalsedónsteindum er slegið saman.

Agat myndar hringlaga rendur og er afbrigði kalsedóns eins og onyx. ◊ ◊

Eldtinna (tinna) finnst ekki hér á landi, en er algeng í krítarlögum erlendis eins og í Møns Klint ◊ ◊ og Stevens Klint ◊ ◊ í Danmörku. ◊ ◊ Hún er talin mynduð úr leifum kísilsvampa sem lifðu á botni Krítarhafsins mikla; [flint].

Jaspis er svipaður kalsedón og ávallt mengaður aðkomuefnum t.d. járni. Jaspis er mattur og getur ýmist verið rauður, grænn eða móleitur. ◊

Ópall

|einkenni|

Hér á landi er ópall yfirleitt litaður aðkomuefnum og því hálf- eða ógagnsær. Eins og sést á formúlunni er vatn í kristalgrindinni og því er steindin bæði mýkri og léttari en jaspis. Nafnið er komið úr sanskrít: Ópala = eðalsteinn. Sjá meira um ópal. ◊

Hverahrúður ◊ er kísilhrúður sem fellur út við yfirborð úr vatni sem náð hefur háum hita djúpt í jarðhitakerfum. Hverahrúður er t.d. við Geysi. ◊ ◊ Með tímanum rennur hverahrúðrið saman og myndar ópal.

Viðarsteinn ◊ er forn viður sem steinrunnið hefur, einkum í rýólítösku eða flikrubergi.

Sjá um kvars frumsteindir.